Cezm kavramı isimlerle ilgili olmayıp, sadece fiillerle ilgili bir özelliktir.
Cezm: Bir fiilin sonunun ‘sükûn’ ile harekelenmesi veya ‘sükûn’ harekesinin yerine geçecek
başka bir alâmeti barındırması durumudur.
Üzerinde cezm alâmeti barındıran fiile “meczûm” (yani cezm edilmiş, cezimli) denir.
Her fiil kipi için cezm söz konusu değildir; başında cezm edatı bulunan muzâri fiiller, emir veya nehiy kipine dönüşen muzâri fiiller meczûmdurlar.
Dolayısıyla sadece muzâri fiiller cezm edilebilirler, mâzî fiil için veya gelecek zaman kipi için cezm söz konusu değildir.
Cezm Alâmetleri
1. Muzâri fiilin son harfinin damme harekesinin sükûna çevrilmesi:
Bir muzâri fiilin
3. tekil şahıs eril ve dişil,
2. tekil şahıs eril ve
1. tekil ve 1. çoğul şahıs
yapıları sonlarına ek almazlar, son harflerinin harekeleri damme (ötre)’dir.
Aslında bu damme, fiilin merfû (son harekesi ötre) oluşunun alâmetidir ve “sükûn” harekesine dönüştüğünde fiil meczûm olmuş olur.
Fiilin cezm edilmiş olduğunun alâmeti, yani cezm alâmeti, damme (ötre) harekesinin sükûna dönüşmüş olmasıdır.
2. Merfû haldeki muzâri fiilin sonunda bulunan ( ان ) , ( ون ) , ( ين ) eklerindeki nûn’ların düşürülmesi.:
3. İkil eril ve dişil şahıslarda, 3. ve 2. çoğul eril şahıslarda ve 2. tekil dişil şahısta fiilin sonuna gelen eklerdeki nûn’ların varlığı iken, düşürülmesi cezm alâmetidir.
Fiilin 3. ve 2. çoğul eril formlarında nûn’ların düşürülmesinden sonra yerlerine elif getirilir.
Not: Muzâri fiilin 3. ve 2. Çoğul dişil formlarındaki nunlar (nûn-u nisveler) fiile
olmaları dolayısıyla hiçbir zaman düşmezler, her durumda varlıklarını muhafaza ederler.
3. Mudaaf fiillerde (Yapısında şedde bulunan sulâsî fiiller) şeddenin üstündeki damme harekesinin fethaya dönüştürülmesi:
Cezm edilirken, şeddenin üstündeki damme harekesi fetha harekesine dönüştürülür ve cezm alâmeti mudaaf fiilin (Yapısında şedde bulunan sulâsî fiiller) ilgili formları için “fetha” olarak kabul edilir.
| Cezm | Muzari | |||
|---|---|---|---|---|
| هو لم يَمُرَّ | ← | هو يَمُرُّ | Gaib | 3. eril tekil şahıs |
| O uğramadı | O uğruyor |
4. Nâkıs (Son harfi illetli olan fiiller) ve lefîf (Yapısında iki tane illetli harf bulunduran fiiller)fiillerde sondaki illetli harfin düşürülmesi:
Nâkıs (Son harfi illetli olan fiiller) ve lefîf(Yapısında iki tane illetli harf bulunduran fiiller) fiillerin lâmu’l-fiilleri, yani son harfleri illetlidir.Bu fiillerin muzârilerinde illetli harfler sadece kendilerinden önceki harfin harekesini uzatan med harfleri konumundadırlar ve meczûm olacaklarında sondaki illetli harf düşürülür.
Cezm edatları
| Cezm edatı | Açıklama |
|---|---|
| لَمْ | -medi, -madı. Bir işin geçmişte yapılmadığını bildirir: |
| إنْ | İki fiil cümleciğini birbirine bağlayan şart bildiren bağlaçtır. (Şöyle olursa şöyle olur.) |
| لَمّا | Bir işin henüz gerçekleşmediğini bildirir. (Henüz yapmadı.) |
| لا النّاهِية | İkinci ve üçüncü şahıslara olumsuz emir vermek için kullanılır. (Yapma, etme; yapmasın,etmesin.) |
| لامُ الأمْر (لِ) | Üçüncü şahıslara emir vermek veya onlara bir şey yapmayı önermek için kullanılır. (Yapsın, etsin.) |
| Cezm | Muzari | |||
|---|---|---|---|---|
| هو لَمْ يَكْتُبْ | ← | هو يَكْتُبُ | Gaib | 3. eril tekil şahıs |
| O yazmadı | O yazıyor | |||
| هي لَمْ تَكْتُبْ | ← | هي تَكْتُبُ | Gaibe | 3. dişil tekil şahıs |
| O yazmadı | O yazıyor | |||
| أنتَ لَمْ تَكْتُبْ | ← | أنتَ تَكْتُبُ | Muhatab | 2. eril tekil şahıs |
| Sen yazmadın | Sen yazıyorsun | |||
| أنا لَمْ أَكْتُبْ | ← | أنا أَكْتُبُ | Mütekellim | 1. tekil şahıs |
| Ben yazmadım | Ben yazıyorum | |||
| نحن لَمْ نَكْتُبْ | ← | نحن نَكْتُبُ | Mütekellim | 1. çoğul şahıs |
| Biz yazmadık | Biz yazıyoruz |
| Cezm | Muzari | |||
|---|---|---|---|---|
| هما لَمْ يَكْتُبَا | ← | هما يَكْتُبَانِ | Gaib | 3. eril İkil şahıs |
| O ikisi yazmadı | O ikisi yazıyor | |||
| هما لَمْ تَكْتُبَا | ← | هما تَكْتُبَانِ | Gaibe | 3. dişil İkil şahıs |
| O ikisi yazmadı | O ikisi yazıyor | |||
| أنتِ لَمْ تَكْتُبِ | ← | أنتِ تَكْتُبِينَ | Muhataba | 2. dişil tekil şahıs |
| Sen yazmadın | Sen yazıyorsun | |||
| أنتما لَمْ تَكْتُبَا | ← | أنتما تَكْتُبَانِ | Muhatab | 1. eril İkil şahıs |
| Siz ikiniz yazmadınız | Siz ikiniz yazıyorsunuz | |||
| هم لَمْ يَكْتُبُوا | ← | هم يَكْتُبُونَ | Gaib | 1. eril çoğul şahıs |
| Onlar yazmadılar | Onlar yazıyorlar | |||
| أنتم لَمْ تَكْتُبُوا | ← | أنتم تَكْتُبُونَ | Muhatab | 2. eril çoğul şahıs |
| Sizler yazmadınız | Sizler yazıyorsunuz |
| Cezm | Muzari | |||
|---|---|---|---|---|
| هُنّ لَمْ يَكْتُبْنَ | ← | هُنّ يَكْتُبْنَ | Gaibe | 3. dişil çoğul |
| Onlar yazmadılar | Onlar yazıyorlar | |||
| أنتُّ لَمْ تَكْتُبْنَ | ← | أنتُّ تَكْتُبْنَ | Muhataba | 2. dişil çoğul |
| Sizler yazmadınız | Sizler yazıyorsunuz |
| Cezm | Muzari | |||
|---|---|---|---|---|
| هو لم يَمْشِ | ← | هو يَمْشِي | Gaib | 3. eril tekil şahıs |
| O yürümedi | O yürüyor | |||
| هو لم يَدْعُ | ← | هو يَدْعُو | Gaib | 3. eril tekil şahıs |
| O çağırmadı | O çağırıyor | |||
| هو لم يَرْوِ | ← | هو يَرْوِي | Gaib | 3. eril tekil şahıs |
| O rivayet etmedi | O rivayet ediyor |
| Cezm | Muzari | |||
|---|---|---|---|---|
| هُمْ لَمْ يَكْتُبُوا | هُهَا لَمْ يَكْتُبَا | هُوَ لَمْ يَكْتُبْ | Gaib | 3. eril tekil şahıs |
| Onlar yazmadılar | O ikisi yazmadı | O yazmadı | ||
| هُنَّ لَمْ يَكْتُبْنَ | هُهَا لَمْ يَكْتُبَا | هِي لَمْ تَكْتُبْ | Gaibe | 3. dişil tekil şahıs |
| Onlar yazmadılar | O ikisi yazmadı | O yazmadı | ||
| أَنْتُمْ لَمْ تَكْتُبوا | أَنْتُما لَمْ تَكْتُبا | أَنْتَ لَمْ تَكْتُبْ | Muhatab | 2. eril tekil şahıs |
| Siz yazmadınız | Siz ikiniz yazmadınız | Sen yazmadın | ||
| أَنْتُنَّ لَمْ تَكْتُبْنَ | أَنْتُما لَمْ تَكْتُبا | أَنْتِ لَمْ تَكْتُبي | Muhataba | 2. dişil tekil şahıs |
| Siz yazmadınız | Siz ikiniz yazmadınız | Sen yazmadın | ||
| نَحْنُ لَمْ نَكْتُبْ | أَنا لَمْ أَكْتُبْ | Mütekellim | 1. tekil şahıs | |
| Biz yazmadık | Ben yazmadım |
| لَمْ يَقِلَّ ماءُ النَّهرِ لِحَدِّ الآن | Şimdiye kadar nehrin suyu azalmadı. |
| لَمْ يَرْدُدْنَ على أسئلة الصحفيّين | Gazetecilerin sorularına cevap vermediler -kadınlar. |
| لا تَمْدُدْنَ المُمَرّضاتُ المريضَ هكذا | Hemşireler hastayı bu şekilde uzatmasınlar. |
| لَمْ أقُلْ لك ذلك | Sana bunu söylemedim. |
| لَمْ يَبِعْ السّيجارةَ للأطفال أبَدًا | Çocuklara asla sigara satmadı. |
| لَمْ يَنَمْ مُنْذُ البارِحَة | Dünden beri uyumadı. |
| لَمْ أَنْسَ ما فَعَلتَه من أجْلي | Benim için yaptıklarını unutmadım. |
| لَمْ تَقْضِ عُطلَتها في الرّيف هذا العام | Bu yıl tatilini kırsalda geçirmedi. |
| لَمْ نَكْوِ القُمصانَ بَعْدُ | Gömlekleri henüz ütülemedik. |
| لَمْ أَسْكُتْ | Susmadım. |
| لَمْ أُدَخِّنْ أبدًا | Asla sigara içmedim. |
| لَمْ نَنَمْ نهارًا | Gündüz uyumadık. |
| لَمْ يَسْكُنوا في المَدينةِ | Şehirde kalmadılar. |
| لَمْ يُشاهِدْنَ أفلامَ الرُّعْبِ | Korku filmlerini izlemediler (kadınlar) |
| لَمْ تَكُنْ تَدفَعُ الإيجارَ | Kirayı ödemiyorlardı. |
| لَمْ تَكُنْ تَدفَعُ الإيجارَ | Kirayı ödemiyorlardı. |
| لِنَذهَبْ إلى السّينما اليوم | Bugün sinemaya gidelim. |
| لِيَسْتَعْجِلْ فَقَدْ تَأَخَّرْنا | Acele etsin; geciktik. |
| لِيَكونوا مُتَفائلينَ، لأنّ الحَياةَ | İyimser olsunlar, çünkü hayat güzeldir. |
| وَلا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلَاً آَخَرَ | Allah ile beraber başka bir ilah edinmeyin. (Zâriyat Sûresi, 51) |
| البَيتُ جَديد، لَمّا يَمُرَّ على بِنائِهِ سَنةٌ | Ev yeni. İnşa edilmesinin üzerinden henüz bir yıl geçmedi. |
| إنْ تُذاكِرْ تَنْجَحْ | Ders çalışırsan başarılı olursun. |
Arapçada isimler, i‘râb bakımından üçe ayrılır: Merfû‘ (ref / ötre alametli), Mansûb (fetha / üstün alametli), Mecrûr (kesra / esre alametli).
Merfû‘ İsimler : Son harekesi damme (ötre) olan isimlerdir. Genellikle cümlede özne (fâil veya mübteda) veya yüklem (haber) konumunda bulunurlar.
