Haber Çeşitleri
Haber üç çeşittir.
1- Mufred
2- Cümle
3- Şibih cümle
Haberin Mufred Olması
“Mufred” sözcüğünün kelime anlamı “tekil” olsa da, “haberin mufred olması”, haberin tekil olması demek değildir.
“Haberin mufred olması” demek, haberin cümle veya şibih cümle olmaması demektir.
Başka bir deyişle, haberin tekil veya ikil ya da çoğul olan tek bir kelimeden ibaret olması demektir.
Dolayısıyla mufred olan haber tekil bir kelime olabileceği gibi, ikil veya çoğul bir kelime de olabilir.
| Cümle | Tercüme |
|---|---|
| الطّالِبُ مُسْلِمٌ | Öğrenci Müslümandır. |
| الطّالِبانِ مُسْلِمانِ | İki öğrenci Müslümandır. |
| الطُّلابُ مُسْلِمونَ | Öğrenciler Müslümandır. |
| المُمَرِّضَةُ طَيّبَةٌ | Hemşire iyi. |
| المُمَرّضَتانِ طَيّبَتانِ | İki hemşire iyi. |
| المُمَرّضاتُ طَيّباتٌ | Hemşireler iyi. |
Yukarıdaki cümlelerde haber olan sözcükler sayıca tekil, ikil veya çoğul olsalar da haber çeşidi bakımından “mufred”dirler.
Arapça bir kelime, düzensiz çoğulların gayri âkil grubuna ilişkin bir çoğul ise, tekil-dişil bir kelime gibi işlem görür. Aşağıdaki örneklerde düzensiz çoğul olan mubtedaların haberlerinin tekil-dişil yapıda kullanılmış olduğunu fark ediniz.
| Cümle | Tercüme |
|---|---|
| الكُتُبُ نافِعَةٌ | Kitaplar faydalıdır. |
| الأقلامُ كثيرةٌ | Kalemler çoktur. |
| الأبْوابُ مَفْتوحَةٌ | Kapılar açıktır. |
| النّوافذُ مُغْلَقَةٌ | Pencereler kapalıdır. |
Haberin Cümle Olması
Haber bir isim cümlesi veya bir fiil cümlesi olabilir.
Haberin fiil cümlesi olması demek, mubtedadan sonraki kısmın bir fiille başlaması demektir.
Tek bir fiil bile, gizli öznesiyle birlikte bir cümledir.
Cümlelerin i‘râbı mahallen’dir. Yani bulundukları yer bakımındandır.
İ‘râbı mahallen olan ögeler için ref veya nasb ya da cer alâmeti aranmaz.
Burada fiille başlayan cümlenin yeri, mubtedanın haberine ait bir yerdir, yani “haber”in yeridir.
Haber, daima merfû olmak zorunda olduğu için, fiille başlayan cümle mahallen merfû olur.
| Haber | Mubteda | Tercüme |
|---|---|---|
| ذَهَبَتْ | الطَبيبَة | Doktor (kadın) gitti. |
| Haber mahallen merfû çünkü fiil cümlesi | Mubteda merfû, ref alâmeti sondaki damme | |
| يَكْتُبُ | الطالِبُ | Öğrenci yazıyor. |
| Haber mahallen merfû çünkü fiil cümlesi | Mubteda merfû, ref alâmeti sondaki damme | |
| كَتَبوا رِسالَةً | الطُلّبُ | Öğrenciler mektup yazdı. |
| Haber mahallen merfû çünkü fiil cümlesi | Mubteda merfû, ref alâmeti sondaki damme | |
| تَجْلِسُ في الصّفِّ | المُعَلّمَةُ | Öğretmen sınıfta oturuyor. |
| Haber mahallen merfû çünkü fiil cümlesi | Mubteda merfû, ref alâmeti sondaki damme |
Haberin Şibih Cümle Olması
“Şibih cümle”nin kelime anlamı, “cümlemsi”dir.
Kavram olarak anlamı ise, mubtedanın haberinin:
a. Harf-i cer ve mecrûrundan oluşması (harf-i cer ve kendisinden sonra gelen mecrûr isme kısaca “cârmecrûr” denir);
ya da
b. Bir zarftan ibaret olması durumudur.
Bir başka ifadeyle, haberin câr-mecrûr veya zarftan oluşması durumuna “şibih cümle” diyoruz.
Şibih cümle, her ne kadar gerçek bir cümle olmasa da, onun i‘râbı da mahallen’dir ve şibih cümle olan haberde ref alâmeti aranmaz, “mahallen merfû” denir.
| Haber | Mubteda | Tercüme |
|---|---|---|
| في البَيتِ | الطّفْلُ | Çocuk evdedir. |
| Haber, mahallen merfû, çünkü şibih cümle (câr-mecrûr formu) | Mubteda merfû, ref alâmeti sondaki damme | |
| أمامَ البيتِ | السّيّارَةُ | Araba evin önündedir. |
| Haber, mahallen merfû çünkü şibih cümle (zarf formu) | Mubteda merfû, ref alâmeti sondaki damme |
Haberin Mubtedadan Önce Kullanılması
Mubteda belirsiz bir isim olarak değil de belirli bir isim olarak kullanıldığında
her zaman cümlenin başında gelir.
Ancak mubteda belirsiz bir isim, haber de şibih cümle olursa,
bu durumda haber mubtedadan önce gelmek zorundadır.
Yani haberin mubtedadan önce kullanılma zorunluluğu ancak iki koşulun gerçekleşmesi ile söz konusudur:
1. Mubteda belirsiz olacak,
2. Haber de şibih cümle olacak.
| Sona kalmış mubteda | Öne geçmiş haber | Tercüme | Haber | Mubteda | Tercüme |
|---|---|---|---|---|---|
| عُصْفورٌ. | على الشّجَرَةِ | 1. Ağacın üstünde bir serçe var. | على الشّجَرَةِ. | العُصْفورُ | 1. Serçe ağacın üstündedir. |
| رَجُلٌ. | في الحَديقَة | 2. Bahçede bir adam var. | في الحَديقَةِ. | الرّجلُ | 2. Adam bahçededir. |
| كَلْبٌ. | أمامَ البيتِ | 3. Evin önünde bir köpek var. | أمامَ البيتِ. | الكَلْبُ | 3. Köpek evin önündedir. |
| طِفْلٌ. | تَحْتَ الشَجَرَةِ | 4. Ağacın altında bir çocuk var. | تَحْتَ الشَجَرَةِ. | الطّفْلُ | 4. Çocuk ağacın altındadır. |
| قطِ ةّ. | خَلْفَ البابِ | 5. Kapının arkasında bir kedi var. | خَلْفَ البابِ. | القِطّةُ | 5. Kedi kapının arkasındadır. |
| قَلَمٌ. | لِلْمُدَرّسِ | 6. Öğretmenin bir kalemi var. | لِلْمُدَرّسِ. | القَلَمُ | 6. Kalem öğretmenindir. |
| فَتاةٌ. | عِنْدَ البابِ | 7. Kapıda bir genç kız var. | عِنْدَ البابِ. | الفَتاةُ | 7. Genç kız kapıdadır. |
